Duensing, Edward - Milmoss, A. B.: Backyard and Beyond
(Golden, CO : Fulcrum, 1992)
1. fejezet
Darvas Katalin fordítása
[ Rich Text formátumban, tömörítve letölthető ]
A TERMÉSZET FELFEDEZÉSE AZ UDVARBAN ÉS TÁVOLABB
1. Lopakodás
A sík területen való rejtőzködés
Az erdőkben és a mezőkön idegen országba érkezett turistaként mozgunk. Ha tipikus turisták közé tartozunk, akkor fölényességünk elvakít bennünket és végül más turistákat fogunk figyelni, akik pedig a közismert "turistáknak ajánlott látnivalókat" szemlélik. Elég elszomorító csupán azért elutazni messzire, hogy a hozzánk hasonló embereket figyeljük meg. Miután már megtanultunk utazni, meg fogjuk találni azokat a helyeket, ahol a mosott ruha ki van teregetve, ahol a valódi élet folyik. És az utazás tulajdonképpen erről szól - megfigyelni, hogy hogyan élnek mások.
Nemzeti parkjainkban általában úgy viselkedünk, mint az útikönyvektől elvakult turisták. Most elolvashatjuk, hogy hogyan is szoktuk mi a természetet megfigyelni. Kiugrunk autónkból fényképezőgépünkkel a kezünkben, fel-alá sétálunk, klik-klik-klik, egy dombnyi gépi tücsök!!, vagy ha filmfelvevőről van szó, akkor whirr-whirrr, talán egy póz a kaptárkövek előtt, egy kőréteg felszínre kerülése vagy festői kilátás, egy újabb villanás a történelmi jelzőtáblánál, majd fejünk utolsó mozdulatával felajánljuk a turisták áldását: "gyönyörű, nagyszerű, mi a következő?" Legtöbben így szemléljük a parkokat.
Az erdészek a hozzánk hasonló turistákra használnak egy kifejezést - "szélvédő látogatók", mivel csak nagyon ritkán hagyjuk el autóinkat. A szélvédő mögül azonban nem láttuk, hogy a természet hova akasztja ki mosott ruháit. Megálltunk a jelzett helyeken, a korlátos, macskaköves ösvényeknél, mintha ezek a kálvária stációi lennének. Kicsivel láttunk csak többet, mint egy három dimenziós képeslap tulajdonosa.
A cél tehát, hogy utazókká váljunk, hogy ne a már ismert és várt látványosságokról készült maréknyi diával térjünk haza, hanem hogy készen álljunk megosztani másokkal a helyszínről feljegyzett megfigyeléseinket. Az erdőben természetesen a növények és az állatok jelentik a helyszínt.
Ez a fejezet nem arról szól, hogy mit kell látnunk, hanem arról, hogy hogyan kell látnunk. Ez egy a saját kiskertedtől az egzotikus vidékre való utazásig szóló lecke. Ennek a tanulásnak akkor lesz nagy a jutalma, ha a távoli utazásokhoz kapcsolódó vállalkozó szellemet átvisszük mindennapi életünkbe és a közelben található erdőkre és mezőkre is alkalmazzuk.
Van néhány megtanulandó módszer, melynek nagy hasznát veheted majd, amikor kimész az erdőbe. Ehhez tulajdonképpen a mindennapi érzékeinket kell kifinomítani vagy újra felfedezni. Két módon lehet megközelíteni a vadvilágot: lesben állva, amikor hagyod, hogy az állat egyre közelebb jöjjön hozzád vagy lopakodva, miközben te követed az állatot. Ahhoz, hogy leshelyedről jól megfigyelhess egy területet, jó alaposan kell kiválasztanod búvóhelyedet, ahol elrejtőzhetsz és illatodat is eltitkolhatod és ami a legfontosabb, hogy türelmedet is arra a helyre állítsd be, ahol halotti csendben tudsz majd üldögélni. Ahhoz, hogy egy állat után lopódzhass, el kell sajátítanod az óvatos erdőjárás művészetét és az éberséget is, mely segítségével az erdő "híreit" észlelheted. Ehhez azonban a halló, látó és a szagló érzékszerveidet át kell nevelned. De először is, mint ahogy ez minden utazásnál így van, a legfontosabb tudnod, hogy mikor és hova mész.
A megfigyelésre legalkalmasabb helyek és időpontok
Keress olyan helyeket, ahol a növényzet változatos. A természet legjobban olyan területen tárul elénk, ahol az erdő találkozik a mezővel, tavasszal és ősszel, hajnalban és az esti szürkületben.
Az átmeneti zónák, vagyis azok a helyek, ahol két különböző terület találkozik, mindkét, egymástól eltérő terület állatainak otthonául szolgálnak és azoknak a fajoknak is, melyek csak ezen a köztes területen élnek meg. A tavak körüli területek, az erdőszélek és a folyótorkolatok különösen jó természeti csomópontok. Például egy tó partján találhatsz halakat a sekély vízben és békákat, melyek a sekély víz és a part között ugrálnak.
Az olyan vidékek, ahol vadak élnek, a vadászidény kivételével alkalmas helyek a vadvilág felfedezésére. Ezeken a területeken sokszor minél több "perem", azaz átmeneti zóna van. Földterületeket választanak le, hogy ott a különböző füves és cserjés sávok egymást felváltva élhessenek. A vadászidényen kívül pedig senki sem kalandozik arrafelé.
Minden állatnak megvan az az élőhelye, melyet a többivel szemben előnyben részesít. Ha már ismered a területet, akkor tudni fogod azt is, hogy mely állatokat és növényeket fogsz ott találni. Az erdő mélyén aligha fogsz sok vörösbegyet vagy mezei pacsirtát lelni, viszont egy száraz, fátlan területen sem fog sok csuszka vagy jégmadár szaladgálni. Gyakran úgy határoztam meg erdei tavak fekvését, hogy a vörösszárnyú feketerigó hangjára figyeltem, mely tavak mellett fészkel. A növények nyomravezetők lehetnek a magasság meghatározásában. PEARLY EVERLASTINGS, ezek a kis fehér virágok, melyek Québec tartományban gazdagon fellelhetőek, csak a közép-Atlanti-óceáni államok hegyeiben élnek az Egyesült Államokban. Tehát, sok olyan növény, mely a déli részek magaslatain nő, Északon csak a völgyekben található meg.
Tavasszal és ősszel az állatok vándorolnak és éppen ezért könnyebben láthatóak. Ezekben a hónapokban sok olyan madarat pillanthatsz majd meg, melyek csak elszállnak fejed felett. A levelek lehulltával, késő ősszel és kora tavasszal, több állatot lehet majd megfigyelni. Kora tavasszal az erdőkben is megtalálható a legszínesebb virágok közül néhány, mint például a foltos kontyvirág (Trillium erectum) és a pettyes liliom (Erythronium americanum), amely csodásan virágzik azalatt a rövid időszak alatt, amikor még esélye van arra, hogy mielőtt a fák koronája megnőne, napfény érje.
Hajnalban és alkonyatkor mind a nappali, mind az éjjeli fajok aktívak. Ezekben a "műszakváltó" időszakokban az ébredező állatok neszelnek, élelmet gyűjtenek, a többi pedig hazafelé tart.
Mihelyt felismered a körülötted lévő állatokat és növényeket, jobban rá tudsz majd hangolódni erre az időtöltésre. Nemsokára képes leszel azonosítani bizonyos hangokat az ismerős, de nem teljesen jellemző háttérzajok közül, melyeket már előtte is hallhattál: például a vadpulyka reggeli rikoltása, a tücskök ciripelése egy forró nyári délutánon, kismadarak csicsergése nyári estéken vagy a délen élő kanadai ludak gágogása ősszel. Vannak azonban ezeknél csendesebb jelek is: a cikória virágok és a csutkakúpok délben csukódnak be, míg a pitypang alkonyatig vár szirmai becsukásával. A hölgyestike és a ligetszépe csak alkonyat után kezdenek el illatozni, amikor a legtöbb nappali illatos növény már elvesztette illatát.
Lesben állás
"A türelem rózsát terem": egy öreg mondás, mely egyike azoknak a mondásoknak, melyek igaznak bizonyulnak az erdőben. Az állatok megfigyelésének egyik legjobb módja az, ha csöndben ülünk egy alig észrevehető helyen, ahonnan jól be lehet látni a környező területet. Csöndben üldögélve sok olyan félénk és nagyon gyors állatot figyelhetsz meg, melyek elmenekültek vagy elrejtőztek volna, hogyha csak úgy átsétáltál volna ezen a területen.
Először is be kell rendezkedned a várakozásra.
Jó kilátást nyújtó helyek
Telepedj le egy magas ponton! Mindig törekedj arra, hogy átlásd a környező területet!
Csak kevés olyan állat van, mely fentről számít a veszély érkezésére, sokkal inkább oldalra és hátra figyelnek. A legjobb, ha három méter körüli magasságban vagy annál magasabban helyezkedsz el. A szarvasok önkéntelenül is ez alatt fognak nézelődni, feltéve, ha csendben ülsz.
Amikor kilátódat megközelíted, általában jobb, ha egy csapáson mész, mint ha átverekeded magad a bokrokon. A csapáson sokkal gyorsabban és halkabban tudsz mozogni és így nem fogod megzavarni az állatok felségterületét, melyeket később majd meg szeretnél figyelni.
A fák jó megfigyelőhelyek. Azért, hogy csendben sikerüljön felmásznod a fára, az ágakat ott fogd meg és mássz fel rajtuk, ahol a törzzsel találkoznak, mert ezeknél a csatlakozásoknál kevesebb az esélye annak, hogy az ág eltörik vagy megreccsen. Ne helyezd az ágra teljes testsúlyodat egyszerre, hanem először teszteld le.
Parkoló autód is nagyszerű leshelyként szolgálhat. Sok állat egyáltalán nem lesz félénk megközelíteni egy mozdulatlan gépkocsit. Azonban az erdő nem autós mozi és vannak olyan dolgok, melyeket egyszerűen nem láthatsz majd az autódból.
Álarc, rejtekhely ás álca
Rejtőzködésedet kezd már akkor, amikor öltözködsz. Viselj laza, bő szabású ruhát, mely kissé feloldja tested körvonalát. Ezek nem szorítanak el, nem hasadnak ki és kényelmesebb is lesz bennük ülni.
Ruházatodnak színben és árnyalatban a környező területhez kell hasonlítania, ahol ülni fogsz. Végy fel mintás vagy jól álcázó ruhát, hogy körvonaladat ez is feloldja. Ha egy piros-fekete kockás dzseki van rajtad vagy különböző színű nadrág és felső, akkor alakod több részre oszlik és így nehezebb lesz az állatoknak felismerniük. Habár a legtöbb állat színvak, mindegyikük érzékeny a színbeli árnyalatokra.
Hideg időben inkább öltözz rétegesen, minthogy egy vastag kabát legyen rajtad. A melegítő-felsők és vastag flanel ingek megtartják a meleget, egy széldzseki pedig kirekeszti a csípős szelet. Réteges öltözködéssel sokféle időjárásra felkészülhetsz. Ha kirándulás közben kisüt a nap, akkor jó pár réteget levehetsz, majd újra felveheted azokat, ha hosszasan kell üldögélned egy árnyékos helyen.
Sokféleképpen el lehet rejtőzni az erdőben. Ezek közül az egyik, amikor nyílt terepen vagy: ez a jól látható területen való rejtőzködés. Inkább helyezkedj egy tárgy elé (egy nagy fa vagy egy szikla elé), mint mögé. Abban az esetben, ha valami mögé bújsz, minden egyes alkalommal elárulod magad mozgásoddal a körülötted lévő állatoknak, amikor kinézel fölötte vagy mögüle.
Két kerülendő dolog van megfigyelés közben: a mozgás és minden olyan dolog, mely hacsak egy pillanatra is, de felfedi körvonaladat. Ha ruháid jól elvegyülnek a környezetben és csendben tudsz ülni, akkor teljesen rejtve tudsz maradni - még nyílt terepen is. Mindig nézd meg, nehogy felszerelésed visszatükrözze a fényt, mely elárulhatja pozíciódat.
Ha egy fa vagy más nagy tárgy mellett ülsz és próbálsz elrejtőzni, a legapróbb mozdulatodat is észreveszik az állatok. Hátaddal dőlj neki a fának. Ez meggátolja, hogy a háttérben lévő égbolton rajzolódjon ki tested körvonala és kisebb mozdulataidat is fedezi. Ráadásul ez a legkényelmesebb helyzet, amikor hátadat is pihentetheted és minél kényelmesebben helyezkedsz el, annál tovább tudsz csöndben ülni. Hasonlóképpen, ha egy hegygerincnél szeretnél rejtőzködni, akkor ne a tetejére ülj, mert a mögötted lévő égbolt vagy a hold körvonalaidat elárulja, hanem kicsit lejjebb.
Hogyha egy fa vagy más fedezék mögé bújsz, soha ne kukucskálj ki oldalt, miközben állsz. Ezáltal az állat teljes egészében megláthatja arcodat. Helyette inkább feküdj le a földre és nézz az aljnövényzeten keresztül, mely búvóhelyeden található. Csak akkor mozogj, ha zsákmányod figyelme már elterelődött és akkor is csak lassan. Soha ne mozdíts el egy teljes ágat, hogy átnézhess egy bokron vagy fán. Ennyi erővel akkor már lóbálhatnál egy zászlót is a kezedben és kiabálhatnál: "Hé, ide nézz!". Inkább néhány levelet húzz félre ujjaid hegyével.
Próbálj árnyékos helyen maradni. Egy napsütéses napon az árnyék és a fény közötti különbség segít majd a rejtőzködésben. Kerüld az erős fényt, mely akármilyen szögben érkezik, láthatóvá tesz. A hátadra eső fény egy fényes keretet képez tested körül, mely még láthatóbbá tesz, mintha egy villogó lámpa égne az erdőben.
Saját árnyékod is elárulhat. Mozgás közben eléd vetülhet, ezzel elijesztve minden állatot a környéken.
Semmi sem árulhat el azonban jobban, mint arcod és kezeid. Egy széles mozdulat a kezeddel könnyen leleplezheti elhelyezkedésedet. Az állatok elég gyorsak, hogy felfogják az ehhez hasonló mozdulatokat. Mint ahogy a természet egy fehér farkat választott ki más szarvasok elijesztésére, úgy a mozgó kezek is teljesen kirajzolódnak a környezetükben. Ha lehet, akkor sötétítsd be arcodat, kezeidet pedig ne mozgasd és tartsd ruhád alatt vagy zsebedben. Ha ágakat vagy leveleket tűzdelsz sapkádba, ezzel feloldhatod körvonaladat - azonban ez hátrány is lehet, mivel a levelek kihangsúlyoznak minden olyan mozdulatot, melyet fejeddel teszel.
Minden hirtelen mozdulat vagy figyelmetlen hang tönkreteheti hosszas, türelmes várakozásodat. Mozogj mindig lassan és finoman, kerülve minden szaggatott mozgást.
A csendben való üldögélést gyakorolni kell. Úgy nem maradhatsz mozdulatlan, hogy megpróbálod izmaidat kényszerítve egy helyben tartani. Ahhoz, hogy nyugodtan maradj, testednek lazának kell lennie, nem pedig feszesnek.
Próbáld ki a következő módszert, mellyel tökéletesítheted nyugalmadat. Először lazítsd el izmaidat kezeidben, lábaidban, majd tested többi részében. Utána próbálj meg arra figyelni, hogy nyelved ne érjen fogaidhoz, de maradjon laza, szinte lebegjen szádban vagy érintsd meg vele szájpadlásodat. Ezek után szemhéjad izmait lazítsd el és próbáld fenntartani ezt az ellazult állapotot, miközben szemeddel a terepet pásztázod. Első alkalommal meglepő, hogy a szemhéjra és a nyelvre való figyelés mennyire ellazítja és mozdulatlanul tartja tested többi részét is.
Hogy mozdulatlan tudj maradni akár hosszabb időre is, tanulj meg légzésedre is figyelni. A levegőt lassan vedd az orrodon keresztül, először a tüdő alsóbb részeit, majd a hasat duzzasztva. Ezután lassan töltsd fel a fennmaradó részeket mellüreged kitágításával. Ha a tüdőd már tele van, fújd ki a levegőt lassan szádon keresztül. Először mellüregedből engedd ki a levegőt, majd végül hasad összeszorításával onnan is szorítsd ki. Ügyelj arra, hogy ne csapj zajt. Ez a lélegzés ellazítja testedet és lelkedet, így képes leszel még tovább csendben ülni.
Ha nyugodtan ülsz, akkor egy közelgő tüsszentés vagy köhögés nagy esemény lehet, mely azzal a veszéllyel járhat, hogy elárul téged. A tüsszentést úgy akadályozhatod meg, ha mutatóujjadat arra a pontra helyezed, ahol felső ajkad és orrod találkozik. Ez, habár jól működik, mégis van egy hátulütője, mivel kezedet arcodhoz kell emelned, amely egy olyan cselekmény, mely biztosan leleplez téged a vadon élő állatok körültekintő szemei előtt. Egy ennél jobb - ha nem is olyan biztos - módszer, hogy megpróbálod összeszorítani középcombod felső részét csípőd és térded között. Ez meggátolja a tüsszentést és kezed is alul maradhat álcázva.
A köhögés elnyomásához gyengén nyomd meg ádámcsutkádat. Ezt gyakorolni kell. A túl nagy nyomástól még jobban kell köhögnöd, de ha pont eltalálod, akkor még időben megállíthatod.
Az, hogy egy nap mennyi időt töltesz megfigyeléssel, csak attól függ, hogy mennyire érzed alkalmasnak magad aznap erre, mekkora szerencséd van a vadvilág megfigyelésében és mekkora a türelmed. Van egy olyan szabály, mely szerint csak az első menetben nehéz leküzdeni az unalmat. Ezután már akár le is táborozhatsz. Tíz-tizenöt percnél kevesebb várakozás nem valószínű, hogy eredményes lesz. A legtöbb állat nem fogja elfelejteni, hogy ott vagy. Én általában addig szoktam maradni, míg nem láttam valamit. Egy napon egy fiatal őz olyan közel merészkedett, hogy meg tudtam volna érinteni. Egyszer egy hóviharban fekete cinkék szálltak a vállamra. És volt egy olyan alkalom, amikor egy vidramenyét közeledett hozzám olyannyira, hogy 2,5 cm-nél közelebb volt lábamhoz, majd ott ült velem szemben és néztük egymást. A megfigyelés olyan, mint a horgászás és majd a gyakorlat elárulja, hogy meddig kell a csalit benntartani a vízben. Persze vannak olyan napok is, amikor nem csöndben kell ülni, hanem érdemesebb kószálni.
Türelem
A modern világban sok lehetőséged nyílik arra, hogy türelmedet fejleszd. Miközben sorban állsz a bankban, a boltban, vagy kocsidban vársz a piros lámpánál vagy épp egy dugóba kerültél, fejlesztheted türelmedet, mely növelni fogja azt az időt is, melyet az erdőben ülve tudsz eltölteni. A türelem az egy képesség. A nyugalmat gyakorolhatod gondolatban és testben is. Miközben várakozol, gyakorold a már említett lazítást és lélegzést. Az is jó gyakorlat, ha számolod lélegzeteidet: 1-2-3-4 és vissza.
Illat
Szélcsendben egy mozdulatlan emberi test illata 7 és fél méteres körzetben terjed el a tereptől és az időjárástól függően. Ha megfelelő a széljárás, akkor az állat már jóval azelőtt érezni fogja illatodat, mielőtt megláthatna. Azonban az illat terjedése minden irányba történik, így az állat nem tudja majd hajszálpontosan megállapítani, hogy hol is vagy, hogyha nyugton maradsz.
Tested illatának leplezésének legjobb módja, ha zsákmányodhoz képest szélirányban maradsz. Megfigyelőhelyedet próbáld meg úgy kiválasztani, hogy a szél feléd fújjon, így illatodat a háttérbe szállítja, messze attól a területtől, melyet éppen figyelsz. (A hang is szélirányban terjed.)
Nedvesítsd meg ujjadat szádban és emeld fejed felé, így meg tudod állapítani egy könnyű szellő irányát. Hamarosan ujjad egyik oldala érezhetően hidegebb lesz - ez lesz az irány, ahonnan a szél fúj. Egy kis port is kivehetsz a zsebedből és megfigyelheted, ahogy a szél befolyásolja annak esését.
A természethez közelebb álló természetjárók többet fáradoznak illatuk elpalástolásával. Erős illatú növényekkel dörzsölik be testüket és ruhájukat, mint például BALSAM NEEDLES-kel, szulákvirágokkal vagy a csombormenta leveleivel. De lehet, hogy összenyomnak egy almát és cipőtalpukra kenik, majd egy másikat is összenyomnak. Ezt csalinak használják, mely arra a helyre vonzza az állatot, ahol majd meg akarják figyelni.
Van néhány megrögzött természetjáró is, akik ennél közvetlenebb módszerrel próbálják a külső illatokat ruhájukba bevinni. Alaposan kimossák ruhájukat, kint a szabadban megszárítják, majd egy levelekkel, szalmával vagy illatos faforgáccsal teli dobozban tárolják azt.
Állatok hívogatása
Vannak olyan napok, amikor a várakozás mellett egy kicsit még rá kell segíteni ahhoz, hogy jó dolgok kerüljenek utadba. Ekkor keltened kell egy kis zajt, mellyel magadra hívod a világ figyelmét. Nagyon sok olyan fortély van, melyek segítségével rávehetjük az állatokat, hogy előbújjanak és megmutassák magukat.
Amikor vinnyogó hangot adtam ki, amely hasonlított egy bajban lévő madárhoz vagy egérhez, sok héját, rókát, mosómedvét és elvadult házimacskát sikerült odacsalogatnom. Nyálazd be kezed felső részét egy kis területen, majd kezd el úgy szívni ezt a részt, hogy vinnyogó hanghoz hasonlítson. Ez a hívás sürgető és heves is lehet, de ne túlozd el, mert különben az állatok gyanút fognak. Néhány másodpercig adj hívójeleket, szüneteltesd ezeket egy kis időre, majd újra elkezdheted. Lesz néhány madár, mely így sem vesz majd tudomást rólad, bármilyen jól is csinálod. Ha egy madár akit feltétlenül látni akarsz nem hajlandó előjönni a fedezékéből, próbálj meg halkan sziszegni. Ez sokszor kirebbenti a madarat a bokorból.
Úgy is képezhetsz hangos vinnyogó hangot, hogy egy széles fűszálat szorosan két, felfelé mutató hüvelykujjad közé helyezed és ráfújsz. Ha helyesen tartod a fűszálat, akkor a vinnyogás során a mókusok abbahagyják a dolgukat, a kíváncsi madarakat és ragadozókat pedig odavonzza.
Két apró, sima kővel hasonló zajt csaphatsz, mint amikor a mókus dió rágcsálása közben kopog. A kövek dörzsölése és enyhe egymáshoz való koccintása gyakran odacsalogatja a mókusokat és a földi mókusokat - alkalomadtán még egy nyulat is.
Néha jó az az általános megoldás, hogy felkelted valamivel az állat kíváncsiságát. Ha finoman kaparod a földet vagy egy fa kérgét, ez kicsalogathat egy állatot, hogy megnézze, mi ez.
Ha állatokat hívogatsz, ne várd, hogy nyílt terepen át közelednek majd hozzád. Általában azon az útvonalon közelítenek meg téged, amely a legjobban fedezi őket. Az ennél is óvatosabbak egy kerülő úton jönnek, így megpróbálnak egy olyan irányba menni, ahol valami szagot érezhetnek a szélben. A fehérfarkú szarvas valószínűleg az erdő első fasora mögött fog sétálgatni a tisztás közelében, mintsem hogy átsétálna magán a tisztáson keresztül.
Az is megtörténhet azonban, hogy egy állat téged hív. Egyszer megijedtem egy szipogó-köhögő hangtól, mely éppúgy hangzott, mint amikor egy náthás ember borsot szippant az orrába. Megfordultam és egy méretes szarvast pillantottam meg. Felháborodva azon, hogy észrevették és még mindig köhögve gyorsan elinalt.
Miután egy jó ideig üldögéltél, és követni szeretnéd a nyomokat, hogy meglásd a látnivalókat. És sokkal többet is láthatsz, ha tudod, hogy hogyan kell zsákmányod után lopódzni.
Lopakodás
Az értelmező szótárban a lopakodás/lopódzás szónál, utalást találhatunk arra, hogy ez a szó az első szótagját alkotó "lop" (lopni) szótővel szoros kapcsolatban van. Óvatosan, titokban kell settenkednünk ha a fák és rétek között rejlő életről akarunk egy pillantást lopni. Ki kell várnunk, őrt állva, osonva, hogy a gyanútlan élőlény megjelenjen. El kell tűnnünk a színről amennyire csak lehetséges, mi megfigyelők akarunk lenni és azok akiket figyelnek. A sikeres lopódzás lényege az, hogy előbb lássuk meg a zsákmányt, mint ő minket.
A lopakodó lépés
Ahhoz, hogy csendben haladhassunk a fák között, meg kell egy kicsit változtatnunk a megszokott testtartásunkat.
A mindennapos mozgás során kifejlődött és megszokott járásunk nem a legcsendesebb: az előre nyújtott láb sarkát lerakjuk és áthelyezzük rá a testsúlyunkat ("tip") aztán a lábfej a talajra gördül ("top"). A hátul maradt láb egyenes marad és előrejön, a sarok földet ér ("tip"), majd a lábujjak is ("top"). Ha egy réten így járunk, eláruljuk a jelenlétünket.
A lopakodó lépéshez az szükségeltetik, hogy eloszd a testsúlyodat. A súlyt tartó láb enyhén behajlik és egészen addig nem kerül le a térdedről a testsúlyod, míg a másik láb nem talált egy biztos és zajtalan helyet. Ahogy lerakod az elől lévő lábadat, ne helyezz rá testsúlyt, csak ha már zajtalanul leért a földre. Először óvatosan rakd le a sarkad külső élét, majd a lábfejed külső szélén lasan gördítsd előre magad, egészen a lábujjakig.
Minden egyes lépés előtt nézd meg, hogy ne legyen lehullott falevél vagy száraz gally ami zajt csap lépteid nyomán. Nehezedj rá az elől elhelyezett lábadra és óvatosan lépj előre a másik lábaddal. Így képes leszel egy pillanatra megmerevedni ha kell, illetve kikeresni a következő zajtalan lépés helyét.
Mikor így jársz, ne feledd el jól felemelni a lábadat a földről, nehogy árulkodó csoszogó hangot adjon a cipőd ahogy hozzáér a növényzethez vagy az avarhoz. Ha így jársz biztosan nem fogsz tipegni sem.
Ne tépd a hajad ettől a leírástól! Minden folyamatos és gördülékeny mozgás sokkal bonyolultabbnak tűnik ha részekre van bontva. A kilincs lenyomása és az ajtó kinyitása milyen egyszerű mozdulat, mégis képzeld el, hogy milyen bonyolultan hangzana leírni minden egyes apró nyomást, csavarást, húzást. Ha egyszer begyakorolod, a lopakodó lépés olyan egyszerű és magától értetődő lesz, mint az ajtónyitás.
A lassú mozgásnak mégis van egy hátulütője mégpedig az, hogy elvesztheted az egyensúlyod. Ezt orvosolandó, ne egyenesen, hanem egy kis köríven mozgasd a lábadat a testsúlyt tartó láb felé. Így stabilabban fogsz lépni.
A lopakodó lépés ideális ahhoz, hogy megközelíts állatokat, de mi van ha gyorsabban akarsz haladni? A lopakodó lépés módosított változata gyors és halk haladást tesz lehetővé. Hagyjál a súlyt a behajlított földön lévő lábadon, rakd le az előrehozott sarkadat olyan kevés súllyal, ahogy csak tudod és a cipőtalpad külső élén gördítsd előre a lábfejed. Mindeközben a testsúlyodat áthelyezed a saroktól a lábujjhegyig éppúgy mint a lassú lopakodásnál. Nagyon fontos, hogy gördítsd a talpad és ne tapsolj vele a talajon. Ahogyan haladsz, próbáld a lépteidet ritmusosan szaporázni. Néha pihenésképpen állj meg, nézz körül és hallgatózzál, hátha megleshetsz egy erdőlakót.
A lesben állás technikája is hasznos lehet: tartsd vissza a fejed és a kezeid mozdulatait, nehogy az figyelmeztesse az állatokat. Próbálj beleolvadni a háttérbe. Ne hagyd, hogy az árnyékod eláruljon. Próbálj valamilyen rejtekben állni. Hagyd például, hogy az árnyékod egy bokorra essék de az is jó megoldás ha egy nagyobb árnyék veszi körül. Az a cél, hogy a vad ne lássa meg az árnyékon az apró mozdulatainkat. Lapulj szorosan a földre, különösen ha egy emelkedő tetejére érsz. Haladj a széllel szemben.
Látás
Mikor állatokat próbálunk becserkészni az erdőben, akkor egy óriási kirakójáték vesz körül minket, ahol árnyékokat, csíkokat és észrevétlen kis surranásokat kell a helyükre rakni. Ha a perifériális látásodat használod, az apró kis jeleket összegyűjtve ki tudsz rakni egy szarvast vagy egy borzot.
A perifériális látást egy kicsit gyakorolni kell. A figyelmedet irányítsd az látómeződ egészére. Ahogy átállsz erre a fajta nézésre, észre fogsz venni olyan apró mozgásokat a látómeződ szélein, fent és lent, amiket eddig azért nem láthattál, mert a szemed egy-egy pontra fókuszálva szinte eltakarta előled ezeket a pontokat.
Gyakorlásképpen tartsd a szemeid egy közepes távolságban lévő tárgyon és közben próbáld meg végignézni a látómeződ szélein különböző távolságra elhelyezkedő tárgyakat. Koncentrálj, hogy a szembogaraiddal mindig a "semmibe" nézz járás közben is. Gyorsan egészen természetes lesz majd ez a fajta nézés.
Amint észreveszel valamit, amit jól meg akarsz nézni, fókuszáld rá a szemeidet és próbáld kivenni a kirakójáték darabokat - a formákat, a színeket, az anyagokat és a mozgás sebességét.
Ne várd el mindig, hogy az egész állatot megpillanthasd. Próbálj meg bizonyos részleteket észrevenni mint pl. fülek, lábak, farok vagy színfoltok, akkor is ha a többi takarásban van. Nézz bele a bokorba, ne csak körülötte sétáljon a tekinteted, nézz bele az ágak összevisszaságába, ne csak elé vagy fölé. Ne tekintsd az erdőt szilárd akadálynak. Ha egyszer megtanulod, hogy mi üt el a háttértől, akkor sokkal több állatot láthatsz majd.
Erdőben és bozótosban a vízszintes vonalakra koncentrálj a sok függőleges fa között. Szisztematikusan is teheted ezt úgy, hogy felnézel a fák fölé és szép lassan egyre lejjebb viszed a tekinteted, minden egyes vízszintes vonalat megvizsgálva. Látsz majd nagy ágakat melyek oldalra nőttek, néhány kidőlt törzset de találhatsz rejtőzködő állatokat is. Ez a technika különösen jól működik az olyan nagytestű emlősökkel mint pl. őz, szarvas, medve stb. ...
Az alacsonyabb növényzetet pásztázva szintén több figyelmeztető jelet vehetsz észre. A burjánzó növények, melyek sekély vizekben tavak és folyók mellett nőnek néha telis-tele vannak zörgő, száraz levelekkel. Ez lehet egy nagy hal, ami a növény szárához ért, de lehet pézsmapatkány, teknős vagy madár is. A pásztázás szintén jól beválik olyan nagy füvű réten vagy más helyen, ahol az állat hozzáér a növényzethez mozgás közben. Egy kövér nyúl egy kaszálón nagyon gyorsan leleplezi magát.
Ha nagyobb állatot akarsz látni, azt a távolban keresd. A pásztázás legfontosabb helye, a szemmel belátható tér széle. Sokan csak az őket szorosan körülölelő teret vizslatják. Ez jó taktika énekesmadarak és nyulak megleséséhez, de szintén jó taktika a nagyobb és óvatosabb állatok számára. akik sokkal hamarabb észreveszik az embert és mire odaérsz már távol járnak. Az állatok többsége nem várja meg míg a veszély közel ér. Néhány állatnak az emberénél 8-szor élesebb látása van. Tehát mindenekelőtt, tégy úgy, mintha számháborút játszanál olyan ellenfél ellen, akinek távcsöve is van. Csöndben kell járnod és messzire magad elé kell nézned, ha te akarod meglátni az ellenfeledet.
Akármikor egy hegygerincre, irtásra vagy bármilyen olyan helyre érsz ahonnan belátni a tájat, lassítsd le lépteidet és először a legtávolabbi pontokat pásztázd végig. Eztán nézd a közelebbi teret. Én ezzel a technikával pillantottam meg az összes rókát amit életemben láttam.
Hallás
A régi filmek trükkje, a füled földre szorítása, alkalmas lehet nagy állatok patacsattogásának és nehéz bakancsos emberek lépteinek a meghallásához. De ha nem számíthatsz menekülő bivalycsordára vagy vágtázó lovasságra, akkor bizony hiába hallgatózol. Rakd inkább a tenyeredet a füled mögé, úgy domborítva mintha egy parabola antenna lenne, így a füleid méretét megnövelve képes leszel az alig hallható hangokat is meghallani. Ismét összehasonlíthatod magad az állatokkal akiket becserkészel, akiknek sokszor jóval nagyobb fülük van amelyeket ráadásul a zaj irányába tudnak fordítani. Ha a tenyereddel segítesz a fülednek, képes leszel a hang irányát is meghatározni. A szádat egy kicsit nyisd ki, így a mélyebb hangokat is tisztábban hallhatod.
Próbáld ki "megnövelt" füleidet hátul a két kerti hasbeszélő, a tücsök és a kabóca között. Először fülelj a szokásos módon. Ezek a rovarok úgy szólnak, mintha mindenhol lennének azon kívül ahol vannak. Helyezd a tenyered a füled mögé, és máris sokkal pontosabban hallod, hogy merről jön a hang. Eztán próbáld meg bemérni a madarakat a fákon.
Ahogyan megtanultál messzire nézni, meg kell tanulnod messziről hallani is. Próbálj meg mindent meghallani ha a szabadban vagy. Ami a hátérben szól, az nem egy "erdei zene", hanem nyomok összessége amit talán épp keresel. Amint képes leszel így hallgatózni, meg fogsz lepődni, hogy mi mindenből maradtál eddig ki. Éppúgy mint minden más esetében, ha egyszer meghallod ezeket a dolgokat, mindenütt képes leszel hallani őket. Az autópályán kezd el a sárga autókat nézni és hamarosan rá fogsz jönni, hogy milyen sok sárga autó szaladgál. Egyszer az első tavaszi vörös szárnyú gulyamadár-éneket egy zajos dömper vezetése közben hallottam meg. A madár halk kis éneke áthatolt a kocsi zaján és a csapongó gondolataimon.
Ha hallgatod azt a szimfóniát ami egykor csak háttérzene volt, össze akarod majd párosítani az egyes hangokat a megfelelő állatokkal. Sok ember ki tud szúrni egy vörösbegyet, de kevesen képesek felismerni az énekét. Sok madárnak több éneke is van, egy határkijelölésre, egy a ragadozók elriasztására-jelzésére és egy a párválasztáshoz.
A fákat is meg lehet különböztetni az alapján a hang alapján, amit az ágak között surranó szél ad. A fűzfa suttog, a fenyő sóhajt, a fehér akác zizeg ahogy a nagy maghüvelyek egymáshoz dörzsölődnek. Egy szeles estén ezek a hangok betöltik az éjszakát.
Van olyan csicsergés, ami éppen a te jelenlétedet árulja el a többi állatnak. A szajkó, a szarka és a mókus felfedi ottlétedet, mint ahogy más ragadozó állat jelenlétét is. Ha résen vagy, tudni fogod ha valaki vagy valami mozog az erdőben. Ha különböző madarakat és mókusokat hallasz egy csapás mentén szólni, akkor az megbízható nyom. Ha ezeket a veszekedő hangokat magad mögött hallod, az azt jelenti, hogy valaki vagy valami a nyomodban jár.
Szaglás
A tengerészetnél egyszer egy rombolóhajón szolgáltam a Karib tengeren. Egy este őrségben voltam. Még több mint öt óra állt előttem és mikor kimentem finom meleg virágillat volt. Meglepő volt. A tengeren a leghaloványabb illat is kitűnik, mivel csak a tenger érződik és olyan mint a fehér háttér bármely színnek. Körbenéztem de nem láttam semmit a parancshíd-háztól. Mikor körbesétáltam, messze a távolban egy lakott sziget derengését láttam. Martinique szigete volt, úgy jó 16 km távolságban. A szél a sziget felől fújt és minden ott növő növény illatát elhozta idáig a tengeren át.
A földön sok szaggal találkozunk minden nap, és a legtöbbre ügyet sem vetünk. Az embernek elég jó szaglása van, habár nem olyan jó mint azoké az állatoké amiket be fogsz cserkészni. Javíthatod a szaglásodat úgy, hogy egy kevés vízzel benedvesíted az orrlyukadat. Az állatoknak nedves az orruk, hogy jobban érezhessék a szagokat. A víz - éppúgy mint a tenger - közvetíti az illatokat. Egy ködös, esős estén megérzel olyan szagokat, amiket egy száraz, forró napon elmulasztanál.
Általában mi emberek a látásunkra hagyatkozunk de meg kellene tanulnunk kifinomítani a szaglásunkat is. Hangolódj a finomabb illatokra is, ne csak azokra a szag-áradatokra amelyek letaglóznak. Legyen szokásod, hogy néha megtorpansz a napi teendőid közben és beleszagolsz a levegőbe. Próbáld meg azonosítani a szagokat.
A szabadban mehetsz az "orrod után" is. Egyszer egy ködös-szeles napon a szulák illata elvezetett egy irtásra és a frissen felszántott föld illata pedig egy farmra. Ugyanaz az erdő napról napra más illatot áraszt. Mivel a nedves levegő sokkal erősebben illatozik mint a száraz levegő, a szulákot egy száraz napon meg sem éreztem volna.
Vannak növények, melyek akkor adnak ki illatot, ha rájuk lépsz vagy hozzájuk dörzsölődsz. Ha rátaposnak, a csobormenta mentolos szagot áraszt ami a legmegátalkodottabb náthán is áthatol. Az illatos lázcserje is hű a nevéhez.
Természetesen az állatoknak is van szaguk. Ha olyasmi szagot érzel, mint amilyen egy ázott kutya, akkor valószínűleg egy róka vagy más hasonló állat van a közelben. (Akár még egy ázott kutya is lehet.) A sekélyes vízben élő halaknak is igen jellegzetes szaguk van, főleg ívás idején.
Különösen akkor hagyatkozhatsz az orrodra, amikor az erdőben a látó és halló szervedet is kihangsúlyozottan használod. Így megnöveled az esélyeidet az állatok észleléséhez és új élményekkel színezed az erdei tapasztalataidat.
Állatok megfigyelése
Az állatok nyugtalanítónak találnak bennünket. A természetes mozdulatainkat fenyegetésnek veszik. Ha nem négy lábon járunk, fölé tornyosulunk a legtöbb álaltnak, amit ők domináns és számukra veszélyt jelentő póznak tartanak. Ráadásul mi merev tekintettel nézünk. Egy állatnak ez azt jelenti, hogy egy ragadozó meg akarja kaparintani az áldozatát. Az állat el fog inalni. Tehát kuporodj össze és kerüld a szemtől-szembe bámulást úgy, hogy a fejedet oldalra fordítod.
A mozdulataidat az állat szándékként fogja fel. Gyakran megnyugtathatod az óvatos állatot ha egyszerűen közönyösnek tetteted magad, eltakarod a kezeidet és semmiképpen sem tartod őket a mellkas magasságában mert az azt jelenti, hogy a zsákmányra készülsz épp lecsapni.
Ismerd meg az álaltok látóterét. A sólymok csak előre látnak, ezért hátulról könnyebb megközelíteni őket. A nyulak és a kacsák akiknek a fejük oldalán van a szemük, elég széles látómezővel rendelkeznek.
Az az általános szabály, hogy a ragadozóknak elöl van a szemük, a prédáknak pedig oldalt. A ragadozóknak térhatású látásuk van, aminek a segítségével a távolságot pontosan meg tudják becsülni, hogy megkaparinthassák zsákmányukat. A legtöbb préda állandóan figyel a széles látómezejével amit a feje két oldalán elhelyezkedő szemeinek köszönhet. Neked tudnod kell, hogy az általad becserkészett vad hogyan néz, ahhoz, hogy sikeresen a közelébe tudj lopakodni.
A legtöbb állatnak van térérzéke vagy távolságküszöbe, amin belül bármit nem enged közeledni. Ha átléped ezt a láthatatlan vonalat, az állat el fog menekülni. Kis madarak például egész közel engednek magukhoz de a nagy emlősök még távcsöves távolságból is elillannak ha tehetik.
Az állategyed óvatossága a környéken élő populációktól is függ. Ha az azon a vidéken található populáció ritka, az állat sokkal óvatosabb mintha nagy populációban élne. Ezt hívják "óvatossági kör"-nek. Amikor ritka a populáció, minden egyes állatra jobban nehezedik a ragadozók által jelentett veszély. Kevesebb szemük és fülük van a figyeléshez és nagyobb az esély, hogy valamelyiküket megeszik. Amikor nagy a populáció, akkor biztonságban érzik magukat és a halál fenyegetésének esélye is kisebb. Ráadásul egy nagyobb populáció arra kényszeríti az állatot, hogy legyen szemtelenebb az élelem megszerzésében, hiszen a táplálékért folytatott verseny kiéleződik.
Ha megközelítettél egy állatot, próbáld meg kitalálni, hogy mire irányul a figyelme. Ez lehet evés, ivás, fészkelés de lehet gyanakvás is. Ez határozza meg, hogy milyen közel leszel képes kerülni és, hogy milyen stratégiát alkalmazhatsz. Csak akkor mozdulj meg, ha az állat éppen valamivel lekötötte magát. Próbáld a mozdulataid zaját valamilyen más zajjal egyszerre időzíteni, mint például a szél zörgette levélzettel, recsegő ágakkal vagy valamilyen madárfüttyel. Halkan mozogj, a már tárgyalt lopakodó lépés technikáját alkalmazva. Próbálj ritmusosan lépni.
Ha valamilyen zajt csinálsz és a vad felfigyel a jelen lévő veszélyre - dermedj meg mozdulatlanul. A legtöbb vadon élő állat nem veszi észre a mozdulatlan betolakodót. (Nézz meg egy lopakodó macskát. Képes mozdulatlanná dermedni az álaltok kifogyhatatlan türelmével.)
A megtorpanásra és a mozdulatlan várakozásra kiválóan megfelel a lopakodó járás. Attól függetlenül, hogy éppen a lépés melyik fázisában jársz, képesnek kell lenned mozdulatlanná válni anélkül, hogy az egyensúlyodat elveszítenéd.
Az is lehetséges, hogy pózt váltsál mikor az állat éppen feléd néz, de nagyon lassan és folyamatosan kell tenned, mintha melaszban mozognál. Ez elég nehéz feladat és sokat kell gyakorolni.
Általában a vad felnéz a zaj irányába és megpróbálja kideríteni, hogy milyen veszély les rá. Egy rövid idő után, ha nem ijedt meg nagyon, folytatni fogja amit csinált. Várj amíg az állat ismét leköti magát és csak akkor fejezd be a megkezdett mozdulatot.
A szarvas például igen ideges állat. Még evés közben is állandóan körbenéz és a fejét is csak néhány kurta pillanatig tartja lent. A szarvasnak éles látása van. Egyetlen hajad szála se moccanjon ha feléd néz. A szarvas farka segíthet téged. Ha a farok teljesen lent van, nem gyanakszik még ha feléd néz akkor sem. Ha a farok felemelkedik körülbelül vízszintes szintre, a szarvas nyugtalan. Valószínűleg körbe-körbe fog nézni, hogy jobban lásson. Ne mozdulj meg és lehet, hogy tovább eszeget. Ha a farok vízszintes, a szarvas ideges, és valószínűleg arrébb fog sétálni. Ha a farok a függőlegesnél feljebb áll, akkor már szinte ott sincs. Amit utoljára látsz egy szarvasból, az az égnek szegezett farok alatti fehér folt.
Ha kiszúrt magának az állat, van egy pár kétségbeesett dolog amivel még megpróbálhatod menteni a menthetőt. Próbáld elhitetni az állattal, hogy te nem vetted észre őt. Sétálj lassan egy olyan irányban, ami egyre távolodik az állat óvatossági zónájától. Ha sikeresen csinálod, az állat megdermed. De ez a technika sok állatfajtát nem ejt át.
Megpróbálhatsz leülni is. Ez néha az ideges állatokat megnyugtatja.
Néha szükséged lehet arra, hogy szép csöndben a földre vágódj, hogy észre ne vegyenek. Először guggolj le olyan halkan ahogy csak tudsz egy olyan helyre ahol nincsen lehullott faág vagy sűrű avarszőnyeg. Az egyik kezeddel támaszd ki magad a földön és azt a lábadat ami a támaszkodó karral egy oldalon van, nyújtsd ki hátra. Eztán támaszd le a másik kezed is és vidd hátra a másik lábadat. Végül a fekvőtámaszból ismert lefelé irányuló mozdulattal engedd le a tested a földre.
Amikor még a kezeiddel és a lábaiddal tartod magad, az egyik kezeddel tisztítsd meg a térdeid és a könyökök alatt lévő részt, hogy zajmentesen a földhöz lapulhassál. Így aránylag kevés zörejjel a földhöz tudsz simulni.
Gyakorlatok
Próbálgasd a lopakodó járást és lépést a kertetekben vagy egy közeli parkban. Próbálj meg becserkészni nagyobb madarakat, mint pl. lúd, kacsa vagy gém. Ez nem a legkönnyebb feladat, akkor célszerű közelebb lépni, mikor tollászkodik, eszik vagy napozik.
A tó menti békák kemény tesztfeladatot jelentenek. Sétálj végig a parton és próbálj meg minél több békát kiszúrni mielőtt nagy brekegéssel a vízbe ugranának. Éppúgy meg fogsz lepődni, mint maguk a békák és a legtöbbet meg sem látod, csak mikor nagyot csobbannak a vízben. Figyeld meg, hogy milyen közel tudsz kerülni az egyes békákhoz anélkül, hogy elugranának. Ezek az érzékeny kétéltűek segítenek majd kifinomítani a lopakodó technikádat. Egy hideg reggelen pedig akár körbeugrálhatod őket mire megmozdulnak.
A ház körül a család kutyája is jól megfelelő célpont. Próbáld ki, milyen közel tudsz kerülni házi jó barátodhoz még mielőtt felkapná a fejét és zavarodottan rád nézne. Macskákat, mókusokat és más apró állatokat is becserkészhetsz ennek a mintájára.
Ismertetés
Katalógus